Göstergebilimci olan Roland Barthes ele aldığı diğer konular gibi, Fotoğrafı da sistematik bir sınıflandırma içerisinde çözümleye girişiyor. Bu çözümlemeyi yaparak kaleme aldığı Camera Lucida’nın ilk kısımlarında; Fotoğrafı “pencere ve manzara, arzu ve arzunun nesnesi gibi her iki yaprağını da bozmadan birbirinden ayıramayacağınız ‘Katmanlı Nesneler’ sınıfına dâhil ederek (laminated objects)”; Fotoğrafı bilinen kategorilerin dışına alıyor. Fotoğrafı kendi başına ele alınması gereken bir fenomen olarak belirleyen Barthes’ın ‘Katmanlı Nesneler’ yaklaşımı şu üç önermeden oluşur:

-I-
-‘Fotoğraf (makine marifetiyle aktarılan görüntü)’ ile -‘Fotoğraflanan özne ya da nesne (gönderge)’ aynı bedendeki birer uzuvmuş gibi birbirlerinin devamı ve ayrılmaz birer parçasıdır.

-II-
Bir dil olacak kadar ham (işlenmemiş) olmayan Fotoğrafın, göndergesiyle ilişkisi: bir mahkûmun cesedinden ona işkence yapıldığının anlaşılması kadar ‘kesin’ ama aynı zamanda bir yumak halinde seyreden balık sürüsünde sonsuzca çiftleşen balıkların hangileri olduğunun bilinememesi kadar ‘belirsizdir’. Fotoğraf ve göndergesinin aynı bozuluş (ölüme benzeyen) ve oluşun (aşka benzeyen) etkisi altında -‘tehdit ya da tehlike karşısındaki bir hayvanın hareketsizliğine’ benzer şekilde- salınıyor olması Barthes’a göre Fotoğrafın alınyazısıdır. Ve bu alın yazısı Fotoğrafı sonsuz nesneler karmaşasına sokarak, onu okuyabilmemizi güçleştirir (Camera Lucida’nın ilerleyen bölümlerinde Barthes, Fotoğrafı çekenin tercihlerini ve Fotoğraflananın değişken hallerini de konuya dâhil ederek bu güçlüğün dozunu arttırır).

-III-
Diğer taraftan, bir Fotoğrafa batığımızda), gördüğümüz: o Fotoğrafa kaydedilen nesne ya da öznenin ‘bakışımıza dayatılan’ fiziksel hâlidir. Görüntünün dayatılma meselesini “bir fotoğrafta gördüğü piponun inatla bir pipo olduğu” göndermesiyle pekiştirerek; Fotoğrafın diğer tüm görüntülerden farklı olduğunu vurgulayan Barthes, bu durumu ‘Fotoğrafik görüntünün totolojisi’ diye tanımlayarak noeme* kavramına bir girizgâh yapmış olur.

*‘Bu vardı’ anlamına gelen ‘noeme’ kavramı, Barthes’a göre fotoğrafın özüdür. Noeme: Kameranın öylece kaydettiği, şekillendirilmeyen, yola getirilemez ve reddedilemez bir şekilde özne veya nesnenin ‘orada olma halidir.’ Kaydedilmiş olanın ‘orada bulunmuşluğunu’ garanti eden Fotoğraf, bu özelliğiyle tüm temsil biçimlerinden ayrılır.

A. Tufan Palalı – 2021

Kaynaklar:
–Kış Bahçesinden Fotoğrafa Bir Roland Barthes Yolculuğu, A.Tufan Palalı, Altıkırkbeş Yayın, İstanbul, 2017.
–Camera Lucida, Fotoğraf Üzerine Düşünceler, Roland Barthes, Türkçesi: Reha Akçakaya, Altıkırkbeş Yayın Yayın, 2008.

ayrıntı için Θ