FOTOĞRAF
Dört kişi parkta çektirmişiz,
Ben, Orhan, Oktay, bir de Şinasi…
Anlaşılan sonbahar
Kimimiz paltolu, kimimiz ceketli
Yapraksız arkamızdaki ağaçlar…
Babası daha ölmemiş Oktay’ın,
Ben bıyıksızım,
Orhan, Süleyman efendiyi tanımamış.
Ama ben hiç böyle mahzun olmadım;
Ölümü hatırlatan ne var bu resimde?
Oysa hayattayız hepimiz.
(Melih Cevdet Anday)

Camera Lucida’da geçen “Köyleri üstünden uçan ilkel bir uçağı seyreden şu iki küçük kız (çocuk olan annem gibi giyinmişler, çemberle oynuyorlar) ne kadar da canlılar! Tüm yaşamları önlerinde; ama onlar aynı zamanda ölüler (bugün), o halde zaten ölüydüler (dün).” ifadesi, Barthes’ın fotoğraf kavrayışının en önemli yaklaşımlarından biridir.

Ele aldığı konularla ilgili fotoğraflara Camera Lucida boyunca yer veren Barthes’ın, bahsettiği halde Camera Lucida’da yer vermediği fotoğraflardan biri olan “uçağı seyreden iki küçük kız” fotoğrafına rastlamamın verdiği heyecan, Ölmüş ya da ölecek olanın görüntüsüdür, Fotoğraf.. başlıklı bu yazıyı oluşturma nedenlerimden biri oldu.

Camera Lucida’da geçen “uçağı seyreden iki küçük kız” fotoğrafına,
Mart 1979 tarihli PHOTO* Dergisi’nin 22. sayfasında rastladım.

Fotoğrafın ‘ölmüş veya ölecek olanı’ gösterdiği düşüncesine, ‘Kış Bahçesi’ adını verdiği fotoğraftan yola çıkarak ulaşıyor Barthes. Şöyle gelişiyor bu düşünce: Vefat eden annesinin yasını tutan Barthes, bir yandan da çok düşkün olduğu annesini, zihninde canlı tutmanın çabası içindedir. Özlemini kâğıda dökerek, bu yok oluşu tersine çevirmek mümkün olabilecek midir bilinmez ama, artık göremeyeceği annesinin fotoğrafına bakarak, biteviye yazmak istiyordur Barthes…

Annesini temsil edebilecek bir fotoğrafa ulaşmak için aile albümlerini karıştıran Barthes, meşakkatli bir arayışın ardından aradığı fotoğrafa ulaşır ve ‘Kış Bahçesi’ adını verdiği bu fotoğraftan çok etkilenir. Onca fotoğrafın arasında annesini temsil ettiğine inandığı bu fotoğrafta, annesi bir çocuktur henüz. Göstergebilimci tarafıyla Fotoğrafı, ama özünde annesini yazmaya başlayan Barthes; çocuk olan annesini gösteren bu solmuş, kenarları yıpranmış fotoğrafa bakarak şöyle der:

“O ölecek… Pozun mutlak geçmişini veren fotoğraf, kaybolacak olanı görünür kıldığı için, hangi fotoğrafa ba­kıyor olursak olalım, yok olanı ya da yok olacağı görüyoruzdur…“

* Barthes izleğimde önüme çıkan yeni bulgulardan bazıları gerçekten tat veriyor; bunlardan biri de Barthes’ın Camera Lucida’yı yazarken kullandığı bir dergi: PHOTO… Barthes’ın hayli ilginç olan dergiye olan ilgisinin temelinde, Avedon hakkındaki bir yazısının 1977 yılında bu dergide yayımlanmış olması. Barthes’ın bu dergiye abone olduğu ya da sık sık incelediği hakkında bir bulguya rastlamasam da, Camera Lucida’yı yazmaya karar verdikten sonra dergi ile ilgilendiği muhakkak. Bu görüşümü güçlendiren en önemli neden: Camera Lucida’da yer alan veya bahsi geçen fotoğrafların 19’unun, derginin 1979 tarihli Mart sayısında yer alıyor olması.

12

Photo Dergisi’nin 1977 yılı Ocak (1) ve 1979 yılı Mart (2) sayıları kapakları.
Barthes’ın Avedon ile ilgili yazısı 1979 yılında yayımlanan dergide yer alırken,
diğerinde ise Camera Lucida’da yer alan fotoğrafların 19’unu görmek mümkün.

_________________________________________________________________________

Camera Lucida ile ilgili diğer yazılar için Θ
Kitap: Kış Bahçesinden Fotoğrafa Bir Roland Barthes Yolculuğu, A.Tufan Palalı, 01.09.2017 Θ