Prag, Kafka, Tezer Özlü

By tufan palali27 Kasım 2023

Kentler, yemini arayan bir balık gibi ‘görmeden dönme’ sloganının peşinden gidenleri yaklaştırmaz ruhuna; ‘bakışın’ kör noktasındadır kentin ruhu, ‘keşfedilmeyi’ bekler. Turistik rotadan çıkmak gerekir bazen; ‘fark ederek’ yürümeli, kimi zaman da kaybolarak… En çok da geçmişine iz bırakanlarıyla sunar kendini bir kent; Prag da Kafka ile değer bulan bir kent benim için; Kafka’yı Prag’sız, Prag’ı da Kafka’sız düşünemem.

Prag’ı görebilme imkânım oluştuğunda, aklıma ilk gelen Tezer Özlü olmuştu (nur içinde yatsın ): Kafka’nın mezarını ziyaret etmek için gerçekleştirdiği Prag seyahatindeki uğrak noktalarını gezi planıma dâhil edebilir miydim acaba? Bu düşünceyle, Tezer Özlü’nün ‘Yaşamın Ucuna Yolculuk’* isimli anlatısındaki ‘altı sayfalık Prag kısmını Θ‘ inceledim ve güzergâhımda olmayan bir iki noktayı da gezime katarak planımı oluşturdum. Tezer Özlü’nün içten ve duygu yüklü izlenimleriyle hemhâl olarak geçirdiğim anlar, yakında göreceğim kentin ruhunu hissetmemi de sağlamıştı.

Yaşamın Ucuna Yolculuk, Tezer Özlü

(A.Tufan Palalı arşivinden)

Sabırsızlıkla geçen günler sonrasında nihayet uçaktaydım. Prag Öyküleri (Jan Neruda) okuyarak geçen 2 saat 40 dakikalık yolculuk sonrası Prag’a ulaştığımda Kafkaesk bir hava karşılamıştı beni. Zihnimdeki imgelerle bulutlu havanın oluşturduğu çağrıya hemen karşılık vermiş, valizimi otele bırakıp atmıştım kendimi sokağa. Gerisi Kafka yüklü saatler…

Tezer Özlü’nün Prag Seyahati
Berlin’den gece treniyle geliyor Tezer Özlü, yıl 1982, 40 yaşında. Amacı: Kafka’nın mezarını ziyaret etmek.

Sabahın ilk ışıklarında ulaşıyor Prag’a; aynı akşam Viyana’ya geçecek. Kafka’nın doğduğu evi görüyor ilk… Otele gitmek için tren istasyonundan bindiği taksiyle ulaşıyor Kafka’nın doğduğu eve, buradan da otele geçtiğini anlıyorum yazdıklarından (kaldığı otel yürüme mesafesinde). Gecelemeyecek de olsa bir otel odası tutmuş Tezer Özlü (muhtemelen sabah birkaç saat de olsa dinlendikten sonra çıkmayı planlıyor sokağa).

Kafka’nın doğduğu üç katlı büyük taş yapı, Prag

Ⓒ A.Tufan Palalı, 2023

‘Hradschin’e çıktığımda güneş kent üzerine yükselmiş,’ diye yazmış olması, otelden öğlen saatlerinde ayrılmış olduğunu gösteriyor (4 saat kadar dinlenmiş olmalı). Kafka’nın 30’lu yaşlarının başlarında bir yıl kadar kaldığı 22 numaralı evin yer aldığı ‘Hradschin’ Prag’ın kale bölgesinde ve otele yaklaşık yarım saatlik yürüme mesafesinde. Ev ziyarete kapalı olduğu için dışından bakıp Kafka’nın mezarına yöneliyor Tezer Özlü. Birden çok mezarlık var kentte, gittiği ilk adres yanlış; sorup soruşturup sonunda ulaşıyor Kafka’nın mezarına.

Hradschin Bölgesi, Prag

Ⓒ A.Tufan Palalı, 2023

(Güneş artık kent üzerine yükselmiş)

Hava kararmak üzereyken ayrılıyor Kafka’nın yanından. Prag’da geçirdiği bu günübirlik ziyaretini ‘yaşamımın birçok mevsiminden daha yoğun.’ diye tanımlayan Tezer Özlü, tüm bu mesafeleri çoğunlukla yürüyerek kat ettiği için o kadar yorgun düşüyor ki, kendini bir parktaki bankın üzerine bırakıveriyor. Kimseye aldırış etmeden uzanıyor bir süre (burada geçirdiği bu uzun dinlenme zamanından tren saatinin akşam epey geç bir saatte olduğunu anlıyorum)…

Kafka’nın Mezarından bir görünüm, Prag

Ⓒ A.Tufan Palalı, 2023

*Tezer Özlü’nün hastalığını öğrenen Ferit Edgü’nün, bu üzücü haberden birkaç yıl önce yayımlamak üzere teslim aldığı Tezer Özlü anlatısına ‘Yaşamın Ucuna Yolculuk’ adını önermiş olmasından mutsuzluk duyduğunu öğreniyoruz. “Senin hastalığını bildirdiklerinde, bir de kendimi suçladım: Kitaba verdiğim adın uğursuzluğuna inanır gibi olmuştum” (Ferit Edgü’den Tezer Özlü’ye yazılan 28 Kasım 1985 tarihli mektuptan).

Tezer Özlü’nün Prag seyahatini incelediğim kitaplardan bir seçki

(A.Tufan Palalı arşivinden)

Notlar:

1 Tezer Özlü’nün sevdiği yazarların izini sürerek (Kafka, Italo Svevo ve Pavese) 1982 yılında gerçekleştirdiği 9 günlük seyahatindeki izlenimlerinden oluşan ‘Yaşamın Ucuna Yolculuk’ adındaki anlatısının Prag kısmında geçen ‘Ateşçi’, Kafka’nın aynı adlı öyküsünün kahramanı (öykü aynı zamanda ‘Amerika’ isimli romanın da ilk kısmı). Tezer Özlü’nün ‘Dünyayı Ateşçi gibi algılamaktan öteye gidebildin mi?’ lafzıyla kendisine benzettiği Ateşçi’nin, yaşamın olağan akışında kalmayı tercih eden biri olduğunu anlıyoruz öyküyü okuyunca; sorunlar karşısında soğukkanlılığını koruyabiliyorken, aynı dirayeti çözüme ulaşmak için göstermiyor Ateşçi; ayrıca kurnazlık ve faydacılıktan uzak, bireyciliği ilke edinmiş biri…

Kafka’nın ‘Ateşçi’ isimli öyküsünün yer aldığı kitaplardan ikisi

(A.Tufan Palalı arşivinden)

2 İlk baskısı 1984 yılında Ada Yayınları tarafından yayımlanan ‘Yaşamın Ucuna Yolculuk’ anlatısında, Kafka’nın doğduğu eve bakarken geçmişini anımsayarak yaptığı iç konuşmasında, ‘Maiselgasse’de miyim, yoksa Ankara’da Tuna Caddesinde mi?’ diye sormasından, Tezer Özlü’yle aynı cadde ve sokaklarda bulunmuş olduğumu anlıyor ve mutlu oluyorum. Farklı zaman dilimlerinde de olsak aynı mekânlarda bulunmuşuz, ne güzel ♡ (Tohum Islah ve Üretme A.Ş, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.). 20-28 yaşları arasında Ankara’da yaşayan Tezer Özlü, çevirmen olarak çalıştığı Türk Şeker’deki mesaisine gidip gelirken kim bilir kaç mevsimde ve kaç kez geçti Tuna Caddesi’nden…

Tezer Özlü’nün Ankara’daki adresini araştırırken incelediğim kitaplar

(A.Tufan Palalı arşivinden)

3 1924 yılında 40 yaşında vefat eden Kafka’nın mezar taşı kitabesinde şöyle yazıyor: 5684 yılı, Sivan ayının birinci günü, Salı. Yukarıda adı geçen muhteşem bekâr adam, her daim saygıyla anacağımız Bay Henoch Kafka’nın oğludur; annesinin adıysa Jettl’di. Nuru bol olsun. Ruhu, ebedi yaşam birliğine dâhil olsun.

İleri Okuma/İnceleme İçin Kaynaklar:
–Yaşamın Ucuna Yolculuk, Tezer Özlü. Yapı Kredi Yayınları, 2019.
–Yaşamın Ucuna yolculuk, Tezer Özlü. Yapı Kredi Yayınları, 2022.
–Tezer Özlü’ye Armağan, Hazırlayan: Sezer Duru. Yapı Kredi Yayınları, 2015.
–Her Şeyin Sonundayım, Hazırlayan: Burak Fidan. Sel Yayıncılık, 2010.
–Amerika, Franz Kafka (Çeviren: Regaip Minareci). Türkiye İş Bankası Yayınları, 2019.
–Köy Öğretmeni & Ateşçi, Franz Kafka (Çeviren: Ahmet Arpad). Koridor Yayıncılık, 2019.
–Tohum Islah ve Üretme Anonim Şirketi (Faaliyet Raporu), Ayyıldız Matbaası, 1971.
–Bu Kafka mı? 99 Keşif, Reiner Stach (Çeviren: Regaip Minareci), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2023.
–Kafka’nın mezar taşı hakkında: Θ (Son Erişim: 27.11.2023).

Tezer Özlü’nün Prag Seyahatindeki Görsel İzlenimler
(Metinde geçtiği sırayla)
1-Prag Tren İstasyonu (Sabah)
2-Kafka’nın doğduğu ev
Yan duvarlarda Kafka’nın ince yüzü metal bir heykel
Sabahın maviliği
Üç katlı büyük taş yapı
Binanın duvarındaki ‘Franz Kafka 3 Temmuz 1883’de burada doğdu’ yazısı
3-Maiselgasse (Maisel Sinagog’unun olduğu cadde)
4-Ambassador Otel
Eski mobilyalar
Tavandan sarkan avizeler
Bembeyaz masa örtüleri
Siyah giysili yaşlı garsonlar
5-Hradschin (Kale Bölgesi)
Güneş artık kent üzerine yükselmiş
6-Alchimistengasse (Altın Yol Bölgesi)
Yükseklikleri iki metreyi bulmayan evler
Kafka’nın bir yıl kadar kaldığı 22 numaralı ev
7-Eski Yahudi Mezarlığı
Yokuşlar
Nehir Kıyısı
Büyük, gri, kahverengi, sık, iç içe, eğri, düzensiz mezar taşları
Mezarlığın çevresindeki gri, bakımsız, kırık camlı evlerin arka
cepheleri
Parke taşlarıyla kaplı caddeler
Taburede oturan yaşlı bekçi
Kent planı broşürleri satan tahta kulübe
8-Yeni Yahudi Mezarlığı (Kafka’nın da olduğu)
Kemerler ve altlarından geçen yollar
Karanlık birahanede iş önlükleriyle hizmet edenler ve büyük bardaklarla bira içenler
Metro ve yürüyen merdivenle inilen duraklar
Metronun tünelden gün ışığına çıkması
Dr. Franz Kafka tabelası
Yabansı yeşillik ve sessizlik
9-Prag’da Akşam
Otobüs penceresinden soğuk ve karanlık Prag
Parkta tahta sıralar
Oyun oynayan çocuklara büyükanneleri veya dedeleri bakıyor
Gelip çeken insanlar
10-Prag Tren İstasyonu (Akşam)
Peron